HACCP چیست؟ از چه زمانی مطرح شد؟ چه مزیت‌هائی دارد؟ چگونه باید اجراء شود؟

در دوره‌ای از زمان زندگی می‌کنیم که برای بقا نیاز به تلاش و کوشش فراگیر داریم و اگر با گام‌های بلند در صنعت وارد شدیم و اقدام به تولید محصولات صنایع غذائی کرده‌ایم، باید بدانیم که رقیبان ما روز به روز زیادتر می‌شوند برای مثال تعداد کارخانه‌های فرآورده‌های گوشتی تا سال ۱۳۶۲ در نقاط مختلف ایران حدود ۱۹ کارخانه سوسیس و کالباس و ۱۳ کارخانه همبرگر (دارای پروانه) ذکر کرده‌اند و ۱۷ کارخانه نیز در حال تأسیس بوده‌اند. در سال ۱۳۸۳ تعداد کل کارخانه‌های فرآورده‌های گوشتی به ۲۶۲ کارخانه رسید که از این تعداد ۱۵۹ کارخانه به تولید سوسیس و کالباس و همبرگر پرداخته و ۱۰۳ کارخانه نیز فقط تولید همبرگر داشته‌اند. کارخانه‌هائی را می‌بینیم که در اثر عدم توانائی در رقابت از صحنه خارج شده و به بوتهٔ فراموشی سپرده شده‌اند. بنابراین باید گفت کسی موفق است که محصولات بهتر و ارزان‌تری را راهی بازار کند و بتواند نظر مشتری را جلب نماید. چون همان‌طور که گفتیم هر روز به تعداد کارخانه‌های مواد غذائی افزوده می‌شود و او دیگر در مقام انتخاب قرار می‌گیرد. از سوئی دیگر چنانچه جنس شما به فروش نرود یعنی ورشکستگی و خداحافظی با صنعت غذا. هر روز مردم نسبت به نوع خریدشان توسط مجامع بهداشتی اطلاعات جدید کسب می‌کنند و یاد گرفته‌اند که بسته‌های غذائی باید دارای پروانه ساخت باشد، تاریخ تولید و انقضاء مصرف آن مشخص و ترکیبات غذائی روی آن قید شده باشد. آدرس کارخانه باید مشخص باشد و چون امروز قید این مواد روی تمام بسته‌بندی‌های غذائی اجباری است دنبال چیزهای جدیدتری می‌گردند تا مطمئن شوند محصولی را که می‌خواهند خرید کنند از هر حیث ایمن و مطمئن باشد. بیشتر آنها نمی‌خواهند برای محصولی هزینه کنند که سلامت آنها را به مخاطره می‌اندازد. در نهایت به‌دنبال گواهی‌های بهداشتی روی بسته‌بندی‌های غذائی می‌گردند که گواهی‌های استاندارد و HACCP از این دسته‌اند.هر چند در کشور ما HACCP هنوز اجباری نشده است ولی به زودی این گواهینامه برای لااقل دو صنعت فرآورده‌های گوشتی و لبنی که از حساسیت بیشتری برخوردارند اجباری می‌شود.

بسیاری از مدیران آگاه اقدام به اخذ این گواهینامه به‌صورت اختیاری کرده‌اند تا سلامت محصولات خود را به اطلاع عموم برسانند. کسب این گواهینامه ساده نیست و کارخانه‌ای که بتواند این گواهینامه را کسب کند در واقع اثبات کرده که از نظر بهداشتی، از هر حیث قابل اطمینان است و هیچ خطری اعم از میکروبی، شیمیائی و فیزیکی مصرف‌کننده را تهدید نمی‌کند. در واقع با توجه به حساسیت موضوع تولید‌کننده‌ها زمانی می‌توانند کالای خود را صادر کنند که گواهینامهٔHACCP را داشته باشند. جدا از این مسائل باید در نظر داشته باشیم که با ورود به صحنهٔ تجارت جهانی فقط با رقبای داخلی طرف نیستیم و رقبای خارجی نیز با توانی بیشتر وارد بازار می‌شوند. آنها برای رویاروئی در این صحنه از مدت‌ها قبل آماده شده‌اند. بنابراین کارخانه‌داران ما نیز برای رقابت و بقا و ادامهٔ تولید به فکر باشند، در غیر این صورت باید از صحنه کنار بروند.اما HACCP چیست و از چه زمانی مطرح شد و چه مزیت‌هائی دارد و چگونه باید اجراء شود، مواردی است که در این مختصر به آن می‌پردازیم.غذاهای آلوده و ناسالم، علت بسیاری از بیماری‌ها و مرگ و میر در سراسر جهان به‌خصوص کشورهای در حال توسعه شناخته شده است. علی‌رغم کوشش‌های زیادی که در زمینه کنترل مواد غذائی به‌عمل آمده به نظر می‌رسد به‌دلیل هزینه‌های فراوان روش‌های کنترل سنتی موفقیت چندانی در زمینه کنترل و بهداشت مواد غذائی، به‌خصوص در کشورهای در حال توسعه از جمله ایران حاصل نشده است.امروزه به‌منظور کنترل صحیح مواد غذائی و پیشگیری از بیماری‌های ناشی از مصرف غذای آلوده، اجراء سیستم (۱)HACCP به معنای تجزیه و تحلیل خطرات و نقاط کنترل بحرانی مطرح است.

منشأ HACCP

HACCP به‌عنوان یک سیستم برای اولی بار در سال ۱۹۷۱ به‌طور رسمی در کنفرانس ملی حفاظت مواد غذائی مطرح شد. در سال ۱۹۷۳ شرکت pills bury که با سازمان هوانوردی آمریکا NASA و آزمایشگاه‌های ارتش این کشور همکاری می‌کرد، طراحی آن را انجام داد.در سال ۱۹۸۵ نیز آکادمی علوم آمریکا در گزارشی تحت عنوان ”ارزیابی نقش معیارهای میکروبیولوژیک در مواد غذائی“ پیشنهاد کرد در تمام فرآیندهای تولید مواد غذائی از این سیستم استفاده شود.

خطوط راهنمای اجراء HACCP در سال ۱۹۹۳ توسط کمیسیون کدکس (Codex Alimentation Commission) پذیرفته شد و به‌طور گسترده در رشته‌های مختلف صنایع غذائی در کشورهائی مثل ایالات متحده و ژاپن مورد استفاده قرار گرفت و در سال‌های اخیر HACCP به‌عنوان یک سیستم کنترلی مؤثر در سطح جهانی مورد استفاده قرار گرفته است.

تاریخچه سیستم HACCP در ایران

با توجه به تأکید مکرر سازمان بهداشت جهانی در خصوص اجراء سیستم HACCP در مراکز تولید مواد غذائی به‌عنوان یک سیستم تضمین کیفیت پیشرفته و نوین و ضبط محموله‌های صادراتی ایران به اروپا در اوایل سال ۱۳۷۰ خورشیدی، نظام HACCP در واحدهای صادرکننده مواد غذائی کشور معرفی و اجراء شد.